RIRi: (la canta tegnindo con una ala un sonaglio e scasandose) „Sesso e sarma, sesso e sarma, sesso e sarma/èeee una folliaaaaa, sgnaca tuto in t’e la borsa, paga e portila via/ risi carne e capuzi / ma xe prezi tropo diversi come/sesso e sarma, sesso e sarma, sesso e sarma, sesso e sarma…me magno solo i capuzi./ E la fame me sbrana.“
FIFi: Santissimi Vito, Modesto e Crescenzia, cossa te ciapa? Xe apena passado Nadal e ti ti canti de sesso…
RIRI: e de sarma. Stago facendo le prove perché go deciso de cantar anche mi in talian per el Veglion de Capodanno per tuti i Fiumani. Co’ la Alida Delcaro in Circolo farà una pausa per fumarse una cica, tacherò mi con una canzon moderna che i me scolti anche qua soto in Corso. Voio entrar nel novo ano 2025 che se senti cantar un bich in talian, no’ solo fra i quatro muri del Circolo, ma anche fora per strada. Cussì che seminemo quela idea de bilinguismo che ‘sta zità dovessi gaver ma che invece la sta perdendo „inesolabilmente“, come che diria quei che parla in cichera.
FIFI: Ma cossa per el concerto de Santo Stefano che se ga tegnù ne la Catedral de San Vito, “Božić je judi“, no’ ti ga sentì che i cantava bel pulito anche in talian, e el Francesco Squarcia e Nino Načinović, la Deborah Voncina Ivanić… anzi i organizatori ga deto che ghe tien a far sentir el talian a Fiume e anche el dialeto fiuman.
RIRI: Ja, quei de la Union Musicisti ghe tien. Mi te stago parlando de cossa che capita a livel de la Zità, de el Comun. Cossa no’ i gaveva promesso e strapromesso che i gaveria riportado le scrite bilingui in croato e in talian a Fiume? Cossa no’ pareva finalmente risolta quela lunga storia del ripristino del bilinguismo visivo? La sta andando cussì per le lunghe che la par la storia del sior Contento che la dura tanto tempo e che mai no’ la se distriga…
FIFI: Dopo che la Lista per Fiume e po’ quei del Unione Italiana e del Circolo gaveva insistido, ma per ani, che se deve ritornar al bilinguismo visivo a Fiume, perché ocori rispetar la minoranza autoctona italiana, el vecio sindaco Obersnel gaveva risposto: „Me ciapè per stancheza. In malora! Ve sgnacheremo ‘ste scrite bilingui basta che ‘ste ziti!“ Po’ dopo anche el suo vice e novo sindaco, el ormai trombado Filipović, el gaveva sentenzià dandose anche i baseti su diti incrosadi: “Giurin, giurello! ‘Sta volta, basta che la smetè de romper i maroni, ve sgnachemo la scrita „Rijeka – Fiume“ al ingreso de la zità, là de le parti del giro de Costabella e po’, per soramercato, ve sgnachemo anche altre scrite“.
RIRI: Mi ghe gavevo credudo.
FIFI: Anche mi, e go tacà festegiar. E anche quei de la Unione Italiana, del Circolo gaveva tacà festegiar. E po’ te xe?
RIRI: Gnente! Co’ ultimamente el consiglier comunal Robert Salečić ghe gaveva domandado al sindaco Filipović perché no’ xe stade messe le scrite bilingui come che ne jera stado promesso, Filipović ga contà la prima flocia che ghe xe vegnuda in amente: che la dita che sta ‘tenta de le strade statali, la “Hrvatske Ceste”, no’ ghe vol dar la concession.
FIFI: Mi so che co’ i giornalisti lo ga trapà che el conta bale, primo, perché no’ ‘l ghe gaveva mai mandado una richiesta in questo senso a le „Hrvatske Ceste“ e secondo, perché le scrite de tipo turistico che se voleva meter, no’ xe de competenza de la dita „Hrvatske Ceste“, el ga semplicemente comentà che la storia de impicar le scrite bilingui jera solo una pantomima che se gaveva pianificà de far in ocasion de „Fiume capitale de la cultura europea 2020“.
RIRI: Adesso che Fiume no’ no xe più capital de la cultura, no’ ocori gnanche che la sia, come che diseva el slogan de quel tempo: „Porto de le diversità“.
FIFI: Resta el fato che Fiume, zità de tradizion multicultural, multilingue, de tradizion Mitteleuropea, i ča ti ja znan, resta la unica località de la Croazia indove che vive una minoranza autocrona, che no’ rispeta el dirito de ‘sta stessa minoranza autoctona de gaver el bilinguismo visivo che ghe dovessi esser garantido come dirito aquisido. El bilinguismo visivo xe rispetado, anche se xe vero in certi posti el xe mal tolerado, a Daruvar, ne le località de l’Istria, Vrbovsko, in Slavonia Orientale – solo no’ che a Fiume. Ma te par normale?
RIRI: No’ me par normale per gnente. E ti sa cossa che no’ me par gnanche normale? Che in t’ela Comunità dei taliani, invece de incazarse come iene co’ quei del Munizipio, i xe contenti e i se conta fra de lori in Assemblea come che i raporti co’ la Zità no’ i era mai cussì armoniosi e bei come adesso.
FIFI: Come dir, ‘grazie che no’ ne ciapè a sberle, xe segno che ne volè ‘ssai ben!“
RIRI: Me par de s’dociar come un bich de Sindrome de Stocolma.
FIFI: In Circolo se festegia perché finalmente se inaugurerà el novo asilo talian.
RIRI. E anche mi festegio per ‘sta roba.
FIFI: E el Filipović che ga deto che el asilo se ciamerà „Fiume“ e quel sarà el segno de bilinguismo visivo che i taliani se merita“.
RIRI: Robe de chebe, un asilo costruido co’ i soldi del Governo talian, cossa el se dovessi ciamar per caso „Galeb“ o „Petokraka“?
FIFI: Basta criticar, che sempre criticar. Tachemo far festa che ‘sto 2024 el papuzi via co’ tute le brute robe ghe el ne ga portado.
RIRI: Che el porti via le guere de conquista e i masacri dei popoli inocenti, le carestie, le malatie.
FIFI: Che Dio ne liberi de le elezioni presidenziali che ‘sto primo giro in Croazia gavevimo candidati che no’ savevo se rider o se pianger.
RIRI: A parte le fanciulle de bone speranze che le se deve ancora far e le se farà, a parte i due che passa al secondo giro, el resto dei candidati me pareva ciolti de un qualche libro intitolado „50 sfumature de la destra“.
FIFI: Insoma robe per tuti i gusti, anche i più strambi!
RIRI: E quel che difende le famiglie cristiane e quela altra che no’ vol che i profesori mas’ci vegni a scola vestidi co’ le cotole e quel che co’ i ghe domanda, visto che el presidente in Croazia xe a capo de le forza armate, cossa che el pensa del recrutamento dei soldati croati ne le zone de guera, no’ el sa cossa risponder e gnanche no’ l sa cossa far de ‘sti soldati.
RIRI: El secondo giro co’ se va votar per sceglier tra el presidente Milanović che se ricandida e che xe sostegnudo del SDP e el Primorac sostegnudo dal Accadizeta, ghe xe de pensarghe seriamente.
FIFI: No’ xe che posso far campagna eletoral ma cossa devo dir, el primo co’ lo guardo el me fa ancora incazar per come che el se ga comportado in ‘sto ultimo mandato sempre a barufarse co’ el Plenković…
RIRI: …e el secondo xe dotor co’ el se rivolge ai eletori el ne guarda scuro, el me fa vegnin in amente i bisturi e le vivisezioni de le Aquile a due teste e no’ xe che facio salti de contenteza e no’ me sento per gnente tranquila.
FIFI: Mi so che me piasessi gaver un presidente che el se sapi comportar da presidente e no’ da zaze che se barufa co’ ‘l presidente del Governo che no’ gavemo voia de scoltar più barufe da bar.
RIRI: Che ghe ciapi un poco de „Mattarellite“ che po’ saria un profondo senso de serietà e de coscienza del ruolo che un presidente de la Republica ricopri.
FIFI: Che el gabi ben presente che un presidente rapresenta un Paese e che el deve esser arbitro ne le barufe, no’ provocarle.
RIRI: Che Dio ghe meti in zuca anche al biondo Trump un poco de „Mattarellite“ e che el cominci el mandato senza dir e far trope monade, senza farse consigliar da chi che ritien che un Paese se gestisse come se el saria una società per azioni e che prima de cior qualche decision el se incocona de peyote.
FIFI: A Trump, per el ben de tuti quanti noi, ghe auguremo de lavorar per far cessar più guere che el pol senza che questo voi dir segarghe le gambe ai popoli più deboli e indifesi …
RIRI: …a favor de i interessi de certi d’uni che comanda e che se senti zar, faraoni e imperatori de veci imperi.
FIFI: A proposito de imperi e veci stati, mi e ti dovessimo farghe un augurio a tuti i zitadini de Fiume: No’ ste tegnir el muso, ralegreve. Vara a proposito la signora Marchig che la camina verso el Corso tuta imusonida.
FIFI&RIRI: Cossa nassi signora Marchig: Cossa sucede su da voi in Brosquaria?
SIGNORA MARCHIG: Teste de Aquila, amiche, savè che son propio che stufa? Cosala xe un quartier disgrazià. Xe come se el governo zitadin gavessi dimentigà Cosala. Tanta zente che abita in t’ei gratacei e no’ ghe xe squasi servizi. Pochissimi negozi. Per ogni roba che ti devi comprar, metemo un cazavide, o te toca calumarte in centro zità o toca cior la machina e andar in malora in qualche centro comercial.
FIFI & RIRI: Ma adesso cossa no’ i ve ga fato una bela piazeta davanti la Comunità local, col suo bel alberel de Nadal. Una meraviglia!
SIGNORA MARCHIG: Xe vero. Xe vegnù fora una bela piazeta. Ma mi istesso son stufa e arcistufa. Me preocupa che no’ gavemo negozi. Adesso cambia gestion el Brodokomerc e vista la tendenza de serar tuti i pici negozi de quartier, go paura per el destin del negozieto de la Brodokomerc de Cosala che i veci fiumani ciama ancora Superina, co’l nome dei primi propietari che lo gaveva aperto nel lontan 1934. No ‘l ga mai smesso de lavorar, gnanche durante la guera e mi spero per vero, vista la aria che tira, che no’ i pensi de serarlo. Anche se in ‘sti giorni me seca entrar drento perché el spuza de bacalà. Anche i krapfen e le banane ga odor de bacalà.
FIFi: Santissimi Vito, Modesto e Crescenzia, ma dona mia, xe aria de Nadal!
SIGNORA MARCHIG: Ciamila aria!
RIRI: Cossa no’ la sa che el odor de bacalà fa parte del spirito natalizio dei fiumani?
SIGNORA MARCHIG: Go capì, ma indove che me giro in ‘sti giorni no’ me posso liberar de ‘sta spuza.
FiFI: Ma come spuza! Xe le nostre bele tradizioni!
SIGNORA MARCHIG: Alora, in nome de le tradizioni, me tocarà star zita e soportar.
RiRI: Volerà dir che co’ sto altro giro co’ la entrerà in negozio, la pol sempre zigar come che zigava el cieco co’ ghe xe passà vicin el omo del mercato che sburtava el careto pien de bacalà: „Adio bele putele!“
FIFI: Jesus i Maria! RIRI ti xe sempre la stessa! Insegnemoghe piutosto a la signora Marchig a cantar e a balar con noi la nostra canzon de fine ano, che chi che bala per el ultimo del ano bala tuto el ano. Tacabanda che noi sonemo e tute e tre cantemo:
FIFI, RIRI & SIGNORA MARCHIG: Sesso e sarma /èeee una folliaaaaa, sgnaca tuto in t’e la borsa, paga e portila via/ riso, carne e capuzi / ma xe prezi tropo diversi come/sesso e sarma, sesso e sarma, sesso e sarma, sesso e sarma… me magno solo i capuzi./ E la fame me sbranaaaaa!“
Seks i sarma
RIRi: (pjeva držeći u jednoj ruci zvečku i ljuljajući se) „Seks i sarma, seks i sarma, seks i sarma, ooo to je ludiloooo, sve trpaj u torbu, plati i nosi doma/ riža, meso i kupus/ ali cijene su previše različite kao/ seks i sarma, seks i sarma, seks i sarma, seks i sarma…ja jedem samo kupus. A glad me razdire.“
FIFi: Sveti Vito, Modeste i Krescencija, što ti je? Tek je prošao Božić, a ti pjevaš o seksu…
RIRi: …i o sarmi. Radim probe jer sam odlučio i ja pjevati na talijanskom za Novu godinu za sve Riječane. Kada Alida Delcaro u Circolu napravi pauzu da zapali cigaretu, nastupit ću ja s modernom pjesmom da me slušaju i dolje na Korzu. Želim ući u novu 2025. godinu tako da se čuje kako se pjeva i na talijanskom, i to ne samo između četiri zida Circola, već i vani na ulici. Tako možemo lakše širiti ideju dvojezičnosti koja bi trebala biti normalna u Rijeci ali se nažalost ta ideja gubi „neizbježno“, kako bi rekli oni što govore u rukavicama.
FIFI: Ali što za koncert na Stjepanovo u Katedrali Svetog Vida, „Božić je judi“, nisi čuo kako su lijepo pjevali i na talijanskom? Francesco Squarcia, Nino Načinović, Deborah Voncina Ivanić… Organizatori su rekli da im je stalo da se čuje talijanski u Rijeci i pjesme na fijumanskom.
RIRI: Da, Hrvatskog Glazbenoj Uniji je doista stalo do toga. Govorim o tome što se događa na razini Grada. Što nisu obećali i više nego obećavali da će vratiti dvojezične natpise na hrvatskom i talijanskom u Rijeci? Zar nije izgledalo kao da je ta duga priča o vraćanju vizualne dvojezičnosti napokon riješena? Toliko se odugovlači da izgleda kao priča o gospodinu Contentu koja traje i traje i nikad se ne rasplete…
FIFI: Nakon što su Lista za Rijeku, pa i Talijanska Unija i Zajednica Talijana inzistirali godinama na vraćanju vizualne dvojezičnosti u Rijeci, zato što treba poštovati autohtonu talijansku manjinu, bivši gradonačelnik Obersnel odgovorio je: „Izmorili ste me. Stavit ćemo te dvojezične natpise samo da prestanete pričati!“ Kasnije je i njegov zamjenik, novi gradonačelnik, sada bivši Filipović, rekao dok si je još ljubio prekrižene prstiće: „Prisežem! Ovaj put, samo da prestanete gnjaviti, stavit ćemo natpis ‘Rijeka – Fiume’ na ulazu u grad, negdje kod obilaznice, i još nekoliko drugih natpisa!“
RIRI: Vjerovao sam im.
FIFI: I ja, pa sam počeo slaviti. Čak su i u Circolu počeli slaviti. A onda?
RIRI: Ništa! Kada je nedavno gradski vijećnik Robert Salečić pitao gradonačelnika Filipovića zašto dvojezični natpisi još nisu postavljeni, Filipović je iznio prvu izliku koja mu je pala na pamet: da tvrtka „Hrvatske ceste“ koja upravlja državnim cestama ne daje odobrenje.
FIFI: Znam da su ga novinari odmah razotkrili da laže, prvo zato što nikada nije poslao zahtjev „Hrvatskim cestama“, a drugo, jer turistički znakovi koje su planirali postaviti nisu u nadležnosti „Hrvatskih cesta“. Jednostavno je rekao da je cijela priča o dvojezičnim natpisima bila pantomima planirana samo za događanje „Rijeka Europska prijestolnica kulture 2020“.
RIRI: A sada kada Rijeka više nije prijestolnica kulture, ne treba ni biti, kako je slogan govorio: „Luka različitosti“.
FIFI: Ostaje činjenica da je Rijeka, grad s multikulturalnom i multijezičnom tradicijom, jedini grad u Hrvatskoj s autohtonom manjinom, koji ne poštuje pravo te iste manjine na vizualnu dvojezičnost.Vizualna dvojezičnost se poštuje, iako ponekad nevoljko, u Daruvaru, u Istri, Vrbovskom, istočnoj Slavoniji – samo ne u Rijeci. Zar ti se to čini normalnim?
RIRI: Ne čini mi se normalnim nimalo. A znaš što mi se također ne čini normalnim? Da se u Zajednici Talijana, umjesto da se ljute kao bijesni psi na Grad, ponašaju kao da je sve savršeno i hvale se u Skupštini Zajednice Talijana kako odnosi s Gradom nikada nisu bili bolji.
FIFI: Drugim riječima: „Hvala što nas ne šamarate, to znači da nas volite!“
RIRI: To mi zvuči kao neki oblik Stockholmskog sindroma.
FIFI: U Circolu se slavi jer će se napokon otvoriti novi talijanski vrtić.
RIRI: I ja slavim zbog toga.
FIFI: A Filipović je rekao da će se vrtić zvati „Fiume“ i da će to biti znak vizualne dvojezičnosti koju Talijani zaslužuju.
RIRI: Ma svašta, kako bi se trebao zvati vrtić koji je izgrađen talijanskim novcem? Možda „Galeb“ ili „Petokraka“?
FIFI: Prestanimo sada kritizirati, uvijek samo kritiziramo. Hajde da slavimo što će ova 2024. godina otići sa svim lošim stvarima koje nam je donijela.
RIRI: Neka odnese ratove osvajanja i masakre nevinih, glad, bolesti.
FIFI: Neka nas Bog spasi od predsjedničkih izbora u kojima smo prvi krug gledali kandidate i pitali se trebamo li se smijati ili plakati.
RIRI: Osim djevojaka s dobrim namjerama koje tek trebaju sazreti, osim dvojice koji idu u drugi krug, ostatak kandidata činio mi se kao da su izašli iz neke knjige pod naslovom „50 nijansi desnice“.
FIFI: Za svakog po nešto, čak i za one koje imaju najčudnije ukuse!
RIRI: Jedan brani kršćanske obitelji, druga ne želi da muški profesori dolaze u školu obučeni u suknje, pa imaš onog trećeg kojeg kad ga pitaju što misli o slanju hrvatskih vojnika u ratne zone, ne zna što reći, niti zna što bi trebao učiniti s tim vojnicima.
RIRI: U drugom krugu, kad će se morati birati između Zorana Milanovića, koji se ponovno kandidira i kojeg podržava SDP, i Primorca kojeg podržava HDZ, zaista treba dobro razmisliti.
FIFI: Ne mogu se toliko izlagati, ali što da kažem? Prvi me i dalje nervira zbog svog ponašanja u zadnjem mandatu, stalno svađajući se s Plenkovićem…
RIRI: …a drugi, doktor, kad se obraća biračima, izgleda mračno, podsjeća me kao da se sprema vivisecirati dvoglave Orlove. Ne skačem od sreće i ne osjećam se mirno.
FIFI: Volio bih imati predsjednika koji zna kako se predsjednik treba ponašati, a ne kao razmetljivac koji se stalno svađa s premijerom. Ne želimo više slušati svađe iz birtija.
RIRI: Da se nauče ponašati kao predsjednik Italije Mattarella. Neka ih uhvati malo „Mattarelizma“, što bi značilo dubok osjećaj ozbiljnosti i svijesti o ulozi predsjednika Republike.
FIFI: Neka shvate da predsjednik predstavlja državu i da mora biti sudac u sukobima, a ne njihov uzrok.
RIRI: Neka Bog stavi malo „Mattarelizma“ i u glavu plavokosom Trumpu, da započne svoj mandat bez previše gluposti i da ne sluša savjete onih koji misle da se država vodi kao korporacija.
FIFI: Trumpu, za dobrobit svih nas, želimo da radi na zaustavljanju ratova, bez nanošenja štete najslabijima i najnezaštićenijima…
RIRI: …u korist interesa određenih pojedinaca koji se smatraju carevima, faraonima i imperatorima starih carstava.
FIFI: Govoreći o carstvima i starim državama, trebali bismo svim građanima Rijeke poželjeti Sretnu Novu 2025 i poručiti im: Ne budite mrzovoljni, radujte se. Kad je riječ o mrzovoljnosti: pogledaj, gospođa Marchig prolazi po Korzu sva namrgođena.
FIFI & RIRI: Što se događa, gospođo Marchig? Što ima novog kod vas u Broskvatiji?
GOSPOĐA MARCHIG: Orlove glave, prijatelj moji! Znate da mi je baš dosta svega? Kozala je jadan, brižan kvart. Kao da gradska vlast zaboravlja na Kozalu. Toliko ljudi živi u tim neboderima, a gotovo da nema usluga. Ima vrlo malo trgovina. Za svaku sitnicu koju trebate kupiti, recimo odvijač, ili morate se spustiti do centra ili morate uzeti auto i otići negdje daleko u neki trgovački centar.
FIFI & RIRI: Ali, zar vam nisu upravo napravili lijep mali trg ispred Mjesnog odbora, s onim prekrasnim božićnim drvcem? Prava ljepota!
GOSPOĐA MARCHIG: Istina je. Trg je stvarno lijepo uređen. Ali svejedno, umorna sam i prezasićena. Brine me što nemamo trgovina. Sada se mijenja uprava Brodokomerca i, s obzirom na trend zatvaranja malih kvartovskih trgovina, strahujem za sudbinu Brodokomercove trgovine na Kozali, koju stari Fijumani još uvijek zovu „Superina“, po prvim vlasnicima koji su je otvorili davne 1934. godine. Ova trgovina nikada nije prestala raditi, čak ni tijekom rata, i zaista se nadam, s obzirom na situaciju, da je neće zatvoriti. Iako ovih dana ne volim ulaziti unutra jer miriše na bakalar. Čak i krafne i banane imaju miris bakalara.
FIFI: Sveti Vito, Modeste i Krescencijo, pa draga gospođo, to je dio božićnog ugođaja!
MI: Baš ugođaj!
RIRI: Zar ne znate da je miris bakalara dio božićnog duha Riječana?
MI: Znam ja to, ali gdje god da se okrenem ovih dana, ne mogu izbjeći taj smrad.
FIFI: Kakav smrad! To su naše lijepe tradicije!
GOSPOĐA MARCHIG: Onda, u ime tradicije, morat ću šutjeti i izdržati.
RIRI: Znači, sljedeći put kad uđete u trgovinu, možete viknuti kao što je vikao slijepac kada je pokraj njega prošao čovjek s kolima punim bakalara: „Zbogom, lijepe djevojke!“
FIFI: Jezus i Marijo! RIRI, ti si uvijek ona ista! Radije Gospođu Marchig naučimo pjevati i plesati s nama našu novogodišnju pjesmu, jer tko pleše zadnjeg dana u godini, pleše cijele godine. Krećemo. Nas dvoje sviramo, a svi tri pjevamo:
FIFI, RIRI & GOSPOĐA MARCHIG: Seks i sarma/ oo to je ludiloooo, sve trpaj u torbu, plati i nosi/ riža, meso i kupus / ali cijene su previše različite kao/seks i sarma, seks i sarma, seks i sarma, seks i sarma…ja jedem samo kupus./ A glad me razdireeeee!
